Imbricada coa historia de Espanha, a evolución da historia de Portugal ten unha data crave no 25 de abril de 1974.
 |
| Comemoração da Revolução duas Cravos em 2011. |
Así culminaba a coñecida “Revolución dos Caraveis”. Penetrámonos un pouco no interior dese proceso.
Que liquidou a Revolución dos Caraveis?
O 25 de abril de 1974 púñase fin á ditadura máis longa de Europa. Portugal, que en 1910 tomara o camiño republicano e a vía democrática, pronto se viu absorbida por uns sectores que non aceptaron eses procesos. En 1917 deuse un golpe de estado que propuña o establecemento dunha ditadura conservadora. Aínda que en 1919 volveuse a restablecer a legalidade republicana, as súas estruturas quedaron erosionadas e entre 1921 e 1926 prodúcese unha conservadurización das institucións portuguesas que finalizan o 28 de maio de 1926 cun golpe de estado do xeneral Gomes dá Costa. A el adhírese o catedrático de Economía e Finanzas da Universidade de Coimbra Antonio Oliveira Salazar, deputado desde 1921 polo Centro Católico. Tras o paso do xeneral Carmona pola presidencia da ditadura, en 1932 Salazar é levantado ao a presidencia do Consello e en 1933 proclámase o “Estado Novo”, comezado desta maneira a ditadura salazarista. A pesar dos debates xerados a partir da figura de Salazar, leste era un personaxe gris, autoritario, católico e integrista, que foi presentado como un personaxe “providencial” para Portugal.
O modelo de ditadura que se implanta en Portugal é moi similar ao que Mussolini ten en Italia. Procédese a unha dura represión contra o movemento obreiro, que naquel ano dinamizaban os anarquistas. Fórmase un sistema baseado no corporativismo, a imaxe e semellanza da “Carta do Traballo” italiana. O sistema conta co apoio dos sectores adiñeirados da sociedade portuguesa, que viron o seu status en perigo ante o avance do obrerismo portugués, da Igrexa e de parte do Exército. O aparello represivo do salazarismo recaeu sobre a Policía de Vixilancia e Defensa do Estado (PVDE), que contou mesmo con instrutores da Gestapo como Kramer e establecéronse campos de concentración como o de Tarrafal en Cab ou Verde. En 1946, cando o Eixo foi derrotado, a PVDE pasou a denominarse PIDE (Policía Internacional de Defensa do Estado), que exerceu unha durísima represión contra todo tipo de oposición. O cárcere de Caixas pasou á historia pola súa crueldade.
As similitudes en moitos puntos entre o salazarismo e o franquismo é patente. Salazar colaborou con Franco durante a Guerra Civil española mandado unidades de voluntarios a España, os Viriatos. E durante a Segunda Guerra Mundial, a pesar da non beligerancia de Portugal, Salazar mostraba simpatías por nazis e fascista, montando a Lexión Verde, a imaxe e semellanza da División Azul en España, que combateu na fronte soviética.
Pero a pesar disto a Portugal de Salazar sempre contou co apoio de Inglaterra, que vía vantaxes económicas niso. Esta tutela fixo que durante a década de 1950 e 1960 Portugal optase, como fixo España, por un modelo desarrollista apoiado nun liberalismo salvaxe e patrocinado polos tecnócratas do país. Incluso Portugal formou parte dos países EFTA, o modelo de mercado común impulsado por Inglaterra fronte á Comunidade Económica Europea, aínda que ao final todos confluíron no mercado común europeo.
A oposición ao salazarismo
A pesar de asentarse nunha maquinaria represiva, o salazarismo sempre contou con sectores opositores ao mesmo. Dentro do exército sempre existiu un sector liberal que en numerosas ocasións tentou pór fin ao réxime de Salazar. Houbo intentos en 1927, en 1931, en 1935, en 1936, en 1947 ou en 1961. Personaxe como Herminio dá Palma Inacio, Enrique Galvao, Botelho Moniz ou Humberto Delgado, cada un con diferenzas ideolóxicas, tentaron derrocar a Salazar. Tamén houbo determinados intelectuais como Jaime Cortesao, Raul Proença, Cámara Reyes, Antonio Sergio ou Azevedo Gomes que desde distintas plataformas literarias criticaron o réxime fascista de Portugal.
Tamén unha oposición política. Desde os primeiros intentos dos anarquistas, como foi o intento de articulación dunha folga xeral revolucionaria en xaneiro de 1934 ou o intento de asasinato a Salazar en 1937. Tamén o Partido Comunista de Álvaro Cunhal exerceu unha oposición forte a partir da década de 1940. Téndese a partir dese momento á formación de plataformas que aglutina a gran parte da oposición co obxectivo de poder arrebatar o poder a Salazar. Pero o sistema viciado da ditadura e o traballo represivo de PÍDEA, impide calquera cambio.
A chegada de Marcelo Caetano
En setembro de 1968 Salazar cae gravemente enfermo e queda imposibilitado para exercer o poder. Substitúelle Marcelo Caetano. E a pesar que este parece que daba unha mostra de aperturismo o que procede é a un lavado de imaxe para continuar coas mesmas estruturas. PÍDEA pasa a denominarse Dirección Xeral de Seguridade. Hai uns sectores “liberais” que se fan co poder para tentar manter as estruturas da ditadura.
Pero a ditadura ten importante problemas estruturais. Por exemplo, a Guerra colonial (Angola, Mozambique e Guinea) que fai que unha gran parte do exército se vaia separando da ditadura. Mesmo personaxes conservadores e de dereitas como Antonio Spínola arremete contra a ditadura. Spínola na súa obra Portugal e o futuro tenta dúas cousas claras:
1. Frear a escalada bélica da ditadura de Caetano.
2. Frear o crecente poder de socialistas e comunistas que piden a descolonización.
Spínola é o mellor exemplo de como a Revolución dos Caraveis sufriu un retroceso posterior.
Igualmente, Portugal era un dos países máis pobres en Portugal, coas taxas máis baixas de PIB e con maior índice de analfabetismo. O capitalismo portugués íase dando conta que as estruturas da ditadura se ían anquilosando. E que se non querían perder o seu poder económico polo avance que tiñan os movementos obreiros e socialistas tiña que apostar por outras estruturas. Un factor crave para entender o devir daquel 25 de abril de 1974.
O Movimento dás Forças Armadas
O MFA naceu no verán de 1973 ante o descontento que existía no exercito pola situación xerada nas guerras coloniais. Un movemento que en pouco tempo faise cun oco importante e toma forza entre a poboación militar portuguesa. As Forzas Armadas exponse que a saída á crise de Portugal non é militar senón política. Hai que pasar a unha democratización da sociedade e para iso o exército tiña que reflexionar o que estaba a suceder. “O Exército só será o pobo en armas, cando entre o Exército e o pobo non exista ningunha clase de barreiras” sentenciaba o MFA.
Triunfo da Revolución. Debate e disgregación
Na madrugada do 25 de abril de 1974 unha radio portuguesa pon unha canción próscrita. Grândola, vila morena, terra dá fraternidade, ou povo é quem mais ordena,... A canción de Jose Afonso era o sinal de saída dos militares. Estes toman os puntos neurálxicos da cidade de Lisboa. Só hai tiroteos na sede de PÍDEA, co resultado de catro mortos entre os manifestantes. Caetano cede. Os militares teñen caraveis nas súas armas. Os socialistas e os comunistas apoian ao MFA e á Xunta de Salvación Nacional de Spínola co obxectivo de proceder a un cambio democrático.
Portugal comeza a pensar na construción do socialismo. O movemento obreiro e de esquerdas é forte. Pero xorde o debate nas propia esquerdas. Para uns o movemento xerado o 25 de abril é o mellor modo de empezar a construír unha democracia e logo pasar a estadios máis amplos de liberdades e de control económicos. Para parte da extrema esquerda, aínda que o movemento é importante hai que superalo porque o capitalismo portugués está detrás dalgún dos seus dirixentes e quere reconverter o país. Mentres o Partido Socialista de Portugal de Mario Soares e o Partido Comunista de Portugal de Álvaro Cunhal integráronse, parte da izqueirda non o fixo así. Algo que tamén se repetiu en España tras a morte de Franco. Con todo, o movemento do 25 de abril fixo temer a outros gobernos o seu mesmo final. É o caso do franquismo. Algúns militares en España tentaron emular ao MFA, facendo xurdir a UMD. Pero o franquismo pronto se encargou de esmagar calquera intento.
A Revolución dos Cravos triunfou. Tombou as estruturas da ditadura fascista portuguesa. Levou ao pobo de Portugal á rúa. As consecuencias foron múltiples e ten moitas arestas. Pero 40 anos despois do seu triunfo segue sendo un exemplo.
0 comentarios:
Publicar un comentario